Floor Milikowski | Contouren Van Een Nieuw Land
Floor Milikowski (Amsterdam, 1980) studeerde planologie en sociale geografie aan de Universiteit van Amsterdam en is zelfstandig journalist. Al eerder verschenen van haar hand Van Wie Is De Stad, een klein land met verre uithoeken (2018) en Wij Zijn De Stad (2021). Zij schrijft al 15 jaar voor de Groene Amsterdammer, maar haar artikelen verschijnen ook in NRC, de Volkskrant en Het Financieele Dagblad.
Titel:
Subtitel:
Auteur :
Uitgever :
Druk :
Eerste Druk:
Pagina’s :
Contouren Van Een Nieuw Land Over Pioniers Toekomstbouwers en het Nederland van morgen Floor Milikowski Atlas Contact
Paperback
22 mei 2022
261, waarvan 11 noten
Op dinsdag 3 juni gaf Floor Milikowski een presentatie, naar aanleiding van haar zojuist verschenen boek in Porgy & Bess in Terneuzen, georganiseerd door de Porgy College.
Het is groen, het is klimaat bestendig, het verbind burgers, bedrijven, wetenschap en lokale overheden. Het is gebouwd op ervaring, kennis en onderzoek en het dient het gemeenschappelijk belang. Dat zijn de Contouren van een Nieuw Land.
De gesprekken met wetenschappers, burgers, ondernemers, boeren en lokale bestuurders, in aansluiting op haar voorgaande boeken Van Wie Is De Stad, een klein land met verre uithoeken en Wij Zijn De Stad, vormen de basis van het derde boek van FM.
Hoewel het boek vooral over lokale projecten gaat, is FM er goed in geslaagd het geheel in een veel bredere context te plaatsen. Interessant is het hoofdstuk Eco Optimisme, waarin zij ook ingaat op het eco-modernisme, de stroming van mensen die denken dat technologie, inclusief geo-engineering, de oplossing zou zijn voor alle klimaat uitdagingen. De realiteit laat zien dat, zonder gedragsverandering, de doelstellingen van COP 21 in Parijs (2015) niet haalbaar zijn. Dit akkoord is nog steeds het belangrijkste klimaatverdrag. Ook waarschuwt zij voor de geld gedreven algoritmes van big tech en de maatschappij ontwrichtende ideeën van hun leiders en hun politieke betrokkenheid. Hun businessmodel is een machtsmiddel geworden.
In haar reizen door Nederland ontmoet zij tal van mensen, met één belangrijke overeenkomst. Het moet anders en het kan anders. Bezield en betrokken gaan zij op zoek naar anderen met soortgelijke zorgen, bundelen hun ideeën en gaan gezamenlijk aan de slag om echte verandering in gang te zetten. Er ontstaan nieuwe ideeën en verbindingen, zowel in de directe omgeving als met partijen op afstand. Daar komen kleine en grote projecten uit voort, waarvan ik er een paar wil uitlichten. Deels nog in een ontwerpfase, deels klaar om te starten, en deels al uitgevoerd. Ook besteed FM uitgebreid aandacht aan, wat politiek wellicht één van de grootste uitdagingen is, op het gebied van milieu en wonen in Nederland, IJmond en Tata Steel.
Holwerd aan Zee, gedetailleerd uitgewerkt, klaar om te starten.
Een lokale supermarktondernemer, boer en ambtenaar en een landschapsarchitect maken zich zorgen over de teloorgang van hun dorp en de kwaliteit van de natuur. Gezamenlijk werken zij een gedetailleerd plan uit en halen een bedrag op van € 53 miljoen. Vrijwel alle belanghebbende zijn enthousiast, maar als het op een doorslaggevende stemming aankomt, is er toch weer een bestuurder die ineens niet meer durft en het plan torpedeert. Blijkbaar is er geen prestige mee te behalen, en laat men alle betrokkenen die er tijd, energie en middelen in hebben gestoken in de kou staan.
Stichting Agricyling, Ferwoude, deels in uitvoering.
Het hoofdstuk Boeren zijn de Oplossing laat mooi zien hoe boeren niet het probleem, maar de oplossing kunnen zijn. FM laat dat zien met het voorbeeld van boer Pieter van de Valk (melkveehouder in Ferwoude in Friesland), een bevlogen ambachtsman en betrokken burger, die al geruime tijd zag dat hij en zijn omgeving zich op een doodlopend pad bevonden. Zoals hij zelf zegt: Landbouw is een industrie geworden in plaats van een primaire voedselvoorziening. Hij heeft een cirkeldiagram gemaakt waarop hij de belangrijkste problemen laat zien die om een oplossing vragen: Natuurbehoud, klimaatverandering, het economisch groeiparadigma, bevolkingsgroei, de schaarste aan grondstoffen en het industriële productieproces, waar hij aan toevoegt: We moeten de complexiteit omarmen, want alles hangt met elkaar samen. Een inzicht dat hij op deed tijdens een studiereis langs boeren in de Verenigde Staten, Canada, Chili, Schotland, Duitsland, Frankrijk en Oostenrijk. Hij kwam in contact met onderzoekers van Wageningen University. Hij pleit ervoor niet langer alleen de hoeveelheid product/opbrengst als uitgangspunt te nemen bij de waardering en financiering, maar ook de kwaliteit van de bodem die de boer tot zijn beschikking heeft. Hij heeft met 160 boeren een kringloop keten opgezet, nu nog voornamelijk met boeren uit Friesland, maar de komende tijd richt de Stichting zich op uitbreiding in Groningen, Limburg en Noord-Brabant.
In de media is vooral aandacht voor negatieve boeren, met name aan de kant van de melkveehouders, maar veel te weinig voor boeren die duurzame ideeën hebben of het al volledig anders doen. Dit zijn boeren die zien dat de huidige manier van landbouw al langer niet meer houdbaar is en een andere keus hebben gemaakt, niet gemakkelijk maar duurzaam met perspectief, met als resultaatverbetering van het milieu, de biodiversiteit en een toekomstbestendige landbouw.
EVA Lanxmeer, initiatief 1993, gebouwd vanaf 2000.
Gebaseerd op het VN Brundtland rapport ging Marleen Kaptein, initiatiefnemer en drijvende kracht achter het project, aan de slag. Zij koos voor een integrale aanpak van milieu, duurzame ontwikkeling en economie. Er ontstond een gemeenschappelijk opdrachtgeverschap met de gemeente Culemborg en er was geen gebiedsontwikkelaar bij betrokken. Onderdeel van het initiatief waren: een brug slaan tussen milieubeleid van de overheid en de mensen in de samenleving en de betrokkenheid bij (mondiale) milieu- en sociale vraagstukken vergroten d.m.v. het realiseren van een landelijk voorbeeldproject. Het resultaat is een eco-wijk, waarin het EVA-centrum is opgenomen. Zoals hun website het omschrijft: Een kenniscentrum voor duurzame maatschappelijke ontwikkelingen, in een inspirerend gebouw waar milieu innovaties onderdeel vormen van de architectuur, met een ecologisch congrescentrum, hotel en biologisch restaurant en een Spa en Vitality Centrum met complementaire geneeswijzen en een wellness centrum. De continuïteit is geborgd door BEL. Bewoners moeten lid zijn van de Bewonersvereniging EVA-Lanxmeer. Inmiddels hebben meer dan 1.800 groepen de wijk bezocht. Ik vraag me af hoeveel mensen, dit succesverhaal kennen. Deel van het antwoord is dat de mainstream media, vooral de televisie, een focus heeft op spektakel in plaats van op inhoud. (EVA = Ecologisch Centrum voor Educatie, Voorlichting en Advies)
Presentatie Porgy & Bess
Porgy & Bess, 3 juni 2025, Bianca Verheijen
Tijdens haar presentatie kwam twee keer de rol van de projectontwikkelaars voorbij. Bij aanvang, toen zij uitlegde waarom zij een andere baan koos dan om direct in de sector bouw en planning te werken en tijdens de rondvraag. De macht van de ontwikkelaars is veel te groot geworden en wordt gestuurd door rendement in plaats van vraag. Dit is mede ontstaan omdat overheden risicomijdend gedrag zijn gaan vertonen, met als gevolg een onbalans in vraag en aanbod, monotone bouw en hogere prijzen. Haar foto’s ter illustratie van Gemeenschap en Gezondheid laten dit beeldend zien: een knarrenhof vs. een appartementsgebouw.
De foto presentatie was een fraaie ondersteuning van haar boek, het versterkte de tekst en ik vroeg me even af waarom er geen foto’s in het boek waren opgenomen. Contact met de uitgever bracht uitsluitsel: Foto’s kunnen ook afleiden van de boodschap, de boodschap is de kern. Ik sluit me daar graag bij aan, want je kunt op het internet foto’s van de meeste projecten terugvinden.
Vooruitkijken…
Een vraag die overheden op verschillende niveaus toch een keer mogen uitleggen, beter gezegd moeten uitleggen, is waarom men niet bereid is met initiatiefnemers van plannen die door burgers zijn gemaakt, constructief in gesprek te gaan. Men dingt voor de verkiezingen weer naar de stem van de kiezer, en als er dan vervolgens een coalitie is gevormd, wordt diezelfde kiezer niet meer serieus genomen, soms zelfs als lastig ervaren.
Men blijkt niet of nauwelijks inhoudelijk geïnteresseerd te zijn en neemt geen kennis van geslaagde projecten die al zijn gerealiseerd, en raadpleegt ook niet de betrokken deskundigen. Mocht een lokale overheid (toch) een project willen afwijzen, daar kunnen in sommige gevallen goede redenen voor zijn, wees dan bereid om die afwijzing helder en uitgebreid te motiveren. Een lerend proces kan kennis voor alle betrokkenen vergroten en tot nieuwe inzichten leiden. Een goede analyse uit het verleden levert een positieve bijdrage voor de toekomst, het versterkt de relatie tussen overheid en burger, in plaats dat de kloof tussen overheid en burger blijft groeien. In een tijd dat er weer partijen zijn, die de overheid willen verkleinen, is het nodig echte burger participatie te omarmen. Het vergroot de betrokkenheid van burgers, bespaart (veel) op consultancy kosten en versterkt kennis lokaal. FM haalt een sprekend voorbeeld aan van een ambtenaar van de gemeente Culemborg. Hij wil seniorenwoningen bouwen en noemt de mogelijke locaties laaghangend fruit. Maar de gemeente heeft geen ambtelijke capaciteit om het uit te voeren en de Rijkoverheid heeft geen mobiele teams die daarbij zouden kunnen ondersteunen.
Voor de lezer die het heeft gemist: Zie de laatste uitzending van Tegenlicht, zondag 11 mei 2025, NPO 2, 23:20, met als titel: Hoe De Consultancy Industrie De Overheid Dommer Maakt, met o.a. de door de FM al gememoreerde econoom Mariana Mazzucato. Ook David van Reybrouck, wees in Buitenhof, zondag 8 mei, NPO 1, 12:10 op de noodzaak na te denken over aanpassingen in ons democratisch systeem. Als we het jij-bakken laten en oprecht met elkaar in gesprek gaan, dan kan dat al een positief effect hebben.
Zoals FM in haar artikel over het Friese Holwerd stelt in NRC van 23 mei 2025: Zijn we bang voor de toekomst of omarmen we de mogelijkheden die de huidige urgentie biedt? Laten we ons leiden door doemscenario’s en wanhoop of durven we het aan om ons te laten verleiden door hoopvolle, optimistische toekomstbeelden? Niet uit naïviteit maar juist uit realisme en noodzaak.
Herman Tjeenk Willink schreef een boek Groter Denken, Kleiner Doen (2018). Er zijn tal van wetenschappers en bestuurders die positieve toekomstige scenario’s schetsen, vaak gebaseerd op jarenlang onderzoek en ervaringen en er zijn veel burgerinitiatieven. Stimuleer deze initiatieven en laat ze begeleiden, door politiek ongebonden deskundigen en hun teams (burgerberaad). Zoals de voormalig Rijksbouwmeester Floris Alkemade, Alex Datema, directeur Food & Agri Bank van de Rabobank (en melkveeboer in Groningen en voormalig directeur van BoerenNatuur) en Marleen Stikker, een van de twee oprichters van Waag in Amsterdam en de directeur van De Digitale Stad, een virtuele publieke gemeenschap op democratische principes, zeg maar een klein burgerberaad voor een project. Een praktische invulling van Groter Denken en Kleiner Doen, zoals HTW het bedoeld moet hebben. De politiek kan een verbinder zijn in plaats van dwarsligger.
De samenleving heeft dringend behoefte aan verandering. Op veel plaatsen is men hier al mee bezig, het bruist van ideeën. Het vereist een andere houding bij een deel van de ambtenaren. Neem niet de rol aan van een manager, die alleen denkt in procedures en protocollen en het vermijden van risico’s. Zie het als een van je taken, niet om bestuurders zo veel mogelijk uit de wind te houden, maar een brug te slaan tussen burger en bestuur. Dat komt ons allen ten goede.
Maar er zijn nog twee andere belangrijke factoren. De media zullen zich veel meer op de inhoud moeten focussen, en politici die zich daarvoor inspannen, niet bij het minste of geringste voorval ter verantwoording roepen, maar gewoon om een uitleg vragen. Democratie en bestuur zijn geen wedstrijd, zij vergen duiding en toelichting. De media vormen de vierde macht, dat betekent ook dat je verantwoordelijk bent voor wat je de wereld instuurt.
En de burger, die mag soms wat meer begrip tonen voor politici die zich oprecht inzetten voor verbetering en verandering, dat vraagt een beetje geduld en begrip.
De Contouren van een Nieuw Land is een bijzonder inspirerend boek, vlot geschreven met een aangename en optimistische toon. Het toont aan dat er veel kan als overheden, bedrijven en burgers samenwerken. Het gaat niet alleen om bouwen maar vooral ook om sociale cohesie. En het laat zien dat goede journalistiek positief en constructief kan zijn en een onmisbare bijdrage levert aan het publiek debat. Het is alweer een poosje geleden dat ik zo blij werd van een (non-) fictie boek.
Frans Gzella, Zeeland, 10 juni 2025