De Wrede Vrede

Behalve historici, zijn er waarschijnlijk weinig mensen die nu nog beseffen, dat na de beëindiging van de Tweede Wereldoorlog, afhankelijk van het land, tussen 1 mei en 4 september 1945, er een periode van 8 jaar groot menselijk leed begon. Behalve barre omstandigheden door armoede en een zeer strenge winter in 1947, vooral als gevolg van ondoordachte beslissingen die in het vredesverdrag zijn beland, dat laatste gezegd met de kennis van nu. In het vredesverdrag van 1945, getekend op 10 februari 1947 in Parijs, met alle zogenaamde ‘As’ landen behalve Duitsland, waren ingrijpende territoriale aanpassingen opgenomen, met als gevolg grote volksverhuizingen, die in een aantal regio’s nog lang tot spanningen zouden leiden en in enkele streken of landen nog steeds voelbaar zijn.     

Romeinen, Antisemitisme en Rijkdom.

Het eerste hoofdstuk genaamd Een Aanloop Van 2000 Jaar, is tevens het langste hoofdstuk met  82 pagina’s. Het laat zien dat veel tegenstellingen in onze samenleving kunstmatig zijn en (nog) worden gecreëerd. Het verklaart ook voor een belangrijk deel waarom religie nog zo’n grote rol in de geschiedenis speelt, tot op de dag van vandaag. Vaak misbruikt, te weinig als privé beleefd. Singelsma omschrijft eerst het belang van de cultuur van het Romeinse Rijk, die was gebaseerd op rust, stabiliteit, regelmaat en rechtvaardigheid en inderdaad wat saaie goden. Vanaf keizer Constantijn de Grote (308), wordt het Christendom toegelaten en volgt de ontwikkeling naar het Byzantijnse Rijk, dat meer dan 1.000 jaar stand zal houden. Singelsma gaat uitgebreid in op de rol van de kerk en de ontwikkeling van het antisemitisme. Een leider heeft blijkbaar behoefte aan een vijand nodig om zich tegen af te zetten, en dat werden de joden. Deze ontwikkeling is helaas nooit meer gestopt. Dit gebeurde niet alleen in Oost Europa, maar in veel meer landen, waaronder Engeland, Duitsland, Italië, Servië, Oekraïne en Rusland. Het meest bittere aspect hiervan is dat deze mensen, zoals Singelsma het omschrijft niet werden vervolgd om wat ze deden maar om wie ze waren. Dat zou later met meerdere bevolkingsgroepen gebeuren, naar gelang de heerser van dat moment daar behoefte aan had. Soms gebeurde dit onder valse voorwendsels, maar de nazi’s pasten de vervolging en uitroeiing van de Joden, Roma en Sinti procesmatig en op een geïndustrialiseerde schaal toe. Ook de drang naar toenemende rijkdom bleek een voortdurende voedingsbodem om oorlog te voeren.

Gedwongen migraties

En dan eindelijk is er vrede. Maar de schade, armoede en het leed van miljoenen mensen was nauwelijks voor te stellen, en door de gebrekkige communicatie in die tijd ook niet breed onder de bevolking bekend. Duitsers die in de oorlog naar veroverde gebieden verhuisden werden gedwongen terug te keren naar hun land, maar van oorsprong Duitsers die ruim voor de oorlog al in deze landen woonden, werden ook gedwongen te verhuizen. Dat gold ook voor veel andere volken. Zo werden bijvoorbeeld 500 duizend Grieken gedwongen van Turkije naar Griekenland terug te keren, en omgekeerd werden 2 miljoen Turken in Griekenland gedwongen terug te keren naar Turkije.  Singelsma heeft een uitgebreid overzicht in dit boek opgenomen met cijfers van zowel de slachtoffers als de migratie aantallen tussen de diverse landen. Miljoenen mensen van Finland tot aan Griekenland en Italië, waarbij de Rijksduitsers de grootste groep migranten vormden met 8,6 miljoen en de Joden de grootse groep slachtoffers met 5,4 miljoen.

De fragmenten die Singelsma heeft opgenomen uit de brieven/notities van de teruggekeerde dwangarbeider Henri Labrie en de uit Oost Pruisen, tegen de grens bij Litouwen,   afkomstige Inge K. maken de verschrikkelijke omstandigheden uit die tijd voelbaar voor de lezer nu.     

Hadden we toen maar naar Amerika geluisterd

In tachtig jaar kan er heel veel veranderen. Waar Amerika Europa nu als een bedreiging ziet en, ondanks de militaire alliantie van de NAVO, de grootse Europese vijand als economische partner probeerde te paaien, hadden we na de Tweede Wereldoorlog vooral naar Amerika moeten luisteren. Dan waren we nu waarschijnlijk een min of meer gelijkwaardige en onafhankelijke partner van Amerika geweest, één van de drie politieke grootmachten naast Amerika en China. Rusland had een beduidend kleinere rol op het wereldtoneel gespeeld. De Amerikanen pushten wel voor meer Europese politieke, economische en monetaire eenheid met een eigen munt, maar de Europeanen maakten geen haast. De vooruitstrevende ideeën van de Amerikanen kwamen te vroeg om op hun merites  beoordeeld te kunnen worden.

Krijtlijnen voorde toekomst

Desalniettemin heeft Europa na de beëindiging van de Tweede Wereld Oorlog indrukwekkende  ontwikkelingen doorgemaakt, die aan de basis staan van de huidige welvaart en vrede. Dit is vooral te danken aan de Amerikanen en een aantal Europese leiders, die beseften dat “nooit meer”, alleen kon worden verwezenlijkt op basis van Europese vertrouwen en. Winston Churchill (ondanks zijn pleidooi voor de ontvlechting van bevolkingsgroepen), George Marshall (hij doorzag het gevaar van Stalin en wist dat Europa alleen kon overleven op basis van een sterke economie), Jean Monnet (in zijn consequente denken dat als “alle doelen gelijk zijn, een gemeenschappelijk beheer van de middelen het meest efficiënt is) en Robert Schuman, zetten de belangrijkste stappen naar een bestendige Europese toekomst. Dappere leiders die deze tijd te veel mankeert. Er werden organisaties opgezet die het fundament vormen voor het huidige Europa, zoals De Raad van Europa, nu EVRM (Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens), EGKS (Europese Gemeenschap voor Kolen en Staal), opgegaan in de EU en de WEU (West Europese Unie), het samenwerkingsverband voor Defensie. In het verdrag van de laatste is opgenomen Artikel 51, dat gelijk staat aan Artikel 5 van de NAVO, maar dan voor de Europese landen onderling.  

Noot

Schokkend is om een klein stukje geciteerd uit Hitler’s Mein Kampf te lezen. Al in 1923 (!) konden we lezen wat Hitlers ideeën waren. In 2023 leverde de Heritage Foundation in Washington hun Project 2025 af (Presidential Transition Project). In 2024 werd de link gelegd met de huidige president van Amerika, die toen nog ontkende hierbij betrokken te zijn. Nu wordt een deel van het plan uitgevoerd. Maar de mensen wilden het niet zien en lieten zich zand in de ogen strooien. Vrienden worden  vijanden en vijanden worden vrienden. De geschiedenis herhaalt zich, maar nooit op exact dezelfde wijze. 

Dit boek belicht een belangrijke deel van de geschiedenis van na de Tweede Wereldoorlog, dat meer bekendheid verdient. De gevolgen van die periode bevatten belangrijke lessen voor nu en voor een vreedzame toekomst.

Nooit meer gedwongen migratie

Met de kennis van de geschiedenis zouden de fouten van grote volksverhuizingen niet meer mogen worden gemaakt, al vereist dat wel een betere integratie binnen landen. Denk bijvoorbeeld aan de Russische minderheden in een land als Estland. Maar waar we vooral de laatste tweehonderd jaar bijna onvoorstelbare industriële en technologische ontwikkelingen hebben meegemaakt en 56 jaar geleden de eerste mens op de maan zette, kunnen we als mens nog steeds niet respectvol met elkaar omgaan. De oorlog van Rusland tegen Oekraïne en van Israël in Gaza waren er niet geweest als dat respect voor de ander er wel was geweest. Leiders van grootmachten als China en Amerika laten zien dat vrijheid nooit vanzelfsprekend is en dat de lessen van 1940 – 1945 – 1953 nooit mogen worden vergeten.  

Er is geen volk met meer rechten dan een ander volk

Als de recente geschiedenis van afgelopen eeuw ons één ding heeft geleerd is, dat waar ook ter wereld, we met elkaar moeten en kunnen samenleven en elkaar dienen te respecteren. De Joden hebben sinds Constantijn de Grote getoond zich aan te kunnen passen aan het land waar ze woonden, zoals anderen dat ook al jaren doen. Zodra er (weer) een leider een groep opzet tegen de zogenaamde eigen bevolking, moeten we opstaan en een rode lijn trekken. De regio van het voormalig Joegoslavië, Zuid-Oost Azië en de Levant laten ons zien dat er geen alternatief is. Indonesië, het land met her grootste aantal moslims (> 240 miljoen) was vreedzaam tot dat de overheid religie als politiek instrument  ging gebruiken. De ontwikkelingen in Amerika sinds het aantreden van de 47^e president zijn op zijn zachts gezegd zorgwekkend.

Internationaal recht.

Dat Europa de schaamte van de holocaust na 80 jaar nog niet te boven is gekomen is begrijpelijk. Maar dat als gevolg de regering van het nieuwe thuisland Israël, van de destijds gevluchte vervolgde joden dezelfde praktijk toepast op de Palestijnen is de volgende schandvlek in de geschiedenis. De staat die door een besluit van de VN is ontstaan op basis van internationaal recht, meent dat dit recht niet voor de nieuw gevormde staat geld. Dat Europese regeringen zo terughoudend reageren op een nieuwe genocide door de regering van Israël is meten met 2 maten. 2025 is het jaar dat de beschaving definitief door haar bodem is gezakt en het internationaal recht nauwelijks nog serieus kan worden genomen.    

Kunnen we terugkeren naar de politieke cultuur van de Romeinen? Kunnen we het bijzonder onderwijs  niet beter afschaffen en godsdienstles invoeren voor alle kinderen in een klas waar alle godsdiensten worden besproken? In Rotterdam gebeurt het al.

Ik verwacht dat mensen die nog twijfelen een intensivering van de Europese samenwerking dit opgeven na lezing van dit boek. Drie weken geleden besprak ik het boek van Rob de Wijk Amerika en Wij. Het is opvallend hoe deze boeken elkaar ondersteunen.

In het boek is een QR code met een link naar een fascinerend YouTubefilmpje opgenomen, dat in ruim 10 minuten, de keizer-, koninkrijken en landen ontwikkeling laat zien van 3.650 voor Christus tot 2016.

Bij het lezen van dit boek moest ik regelmatig denken aan de tekst van het nummer Justice (1981) van de Canadese singer-songwriter Bruce Cockburn, zie (Bruce Cockburn: Justice)

Naschrift 

Aan het eind van dit artikel vroag ik me af of we het Bijzonder Onderwijs (Religieus) niet af moeten schaffen, een gedachte die ik al een aantal jaren heb. Niet omdat ik iets tegen religie heb, maar omdat ik het idee heb dat kinderen met een verschillende religieuze achtergrond in één klas, meer begrip zullen ontwikkelen dat er verschillen zijn, en kunnen ervaren dat zij als mens meer met elkaar delen dan dat hun verdeelt. ’s Avond zie ik het Programma Dit is De Week, en hoor de schrijfster, journalist, onderzoekster en columnist Ronit Palache overtuigende bezwaren maken tegen religieus onderwijs, wat ze 2 weken eerder ook al bleek te hebben gedaan:

“Het lijkt me een buitengewoon goed idee als er scholen zijn, waar er over religie wordt les gegeven, dat we leren van elkaars gebruiken, elkaars religie, dat we er iets van afweten maar niet dat we de dogma’s van de religie aan elkaar meegeven, daar is school geen plek voor.” (20 sep 2025) […] naar aanleiding van de bevindingen van Nieuwsuur afgelopen, in haar onderzoek naar reformatorische en islamitische scholen: “Ik denk dat het belangrijk is dat kinderen, ergens, een andere boodschap meekrijgen dan dat ze thuis krijgen en in het gebedshuis, wat mensen in een vrije ruimte doen, in een vrije ruimte meegeven aan kinderen […] en dan is het prettig dat er op één plek een ruimte is waarin mensen een ander verhaal kunnen horen dan dat ze thuis en in het gebedshuis horen. […} Mijn idee is dat het prima is om te onderwijzen over religie, over de verschillende religies die er bestaan, over hoe die religies worden ingevuld, over waar deze mensen in geloven, maar dat is iets anders dan dat je ze in de tijd van school dogma’s meegeeft die heel sturend zijn in de ideeën en harten van kinderen. [..] Wat daarbij niet wordt meegenomen is dat we ook nog zo iets hebt als sociale controle. Dus als je in een onderwijssituatie bent met mensen zonder dat je die dogma’s meekrijgt, dan houden mensen elkaar nog steeds in de gaten, en dan wordt er verteld, oh, die had geen rok aan, of die heeft gekust met die, of die is homo en als je steeds die contrasterende waarheden meekrijgt dan raak je als kind in de war.”

(de hele uitzending kunt u zien op https://npo.nl/start/serie/dit-is-de-week/seizoen-2/dit-is-de-week/afspelen).

 Frans Gzella, Vrije Gedachten, Zeeland, 04 oktober 2025.