Het-Nieuwe-IJzeren-Gordijn

Je zou Het Nieuwe IJzeren Gordijn als deel 3 van een trilogie kunnen zien, met als deel 1 De Nieuwe Wereld Orde(2019), waarin hij de geopolitieke situatie in de wereld beschrijft, waarbij hoe om te gaan met China de grote uitdaging is en een mogelijk gevaar. In Deel 2 De Slag Om Europa (2021), geschreven tijdens de pandemie, gaat hij in op wat we in Europa al hebben bereikt, de kracht van onze soft power maar ook de politieke wil die nodig is om niet vermalen te worden in de economische strijd tussen de VS en China. In dit deel 3 geeft hij aan wat de impact is van de Invasie van Rusland in Oekraïne op 22 februari 2022 en wat de grote gevolgen hiervan zijn, de multipolaire wereld is nu een feit en een machtsevenwicht lijkt te ontbreken.   

Het failliet van de morele politiek

Compromissen, hoe verklaarbaar ook, zijn funest voor de effectiviteit van militaire operaties, om nog maar te zwijgen over het ontbrekend besef van wat haalbaar is met de mensen en de middelen die je tot je beschikking hebt. In hoofdstuk 2 laat RdW zien wat de gevolgen hiervan zijn, hoofdzakelijk  mislukte operaties, vooral het verlies van mensenlevens, maar ook de geloofwaardigheid van de landen die meenden voor de goede zaak te staan. RdW beschrijft een aantal operaties, zoals Somalië en Kosovo, met voor Europa en Nederland in het bijzonder, de meest schrijnende operatie: Srebrenica.

Er was geen helder mandaat, we waren te licht bewapend, de commandant kon niet rekenen op luchtsteun en we verzuimden informatie in te winnen bij de Canadezen die zich juist uit de enclave hadden terugtrokken. Het gevolg was de genocide op 8.300 moslimmannen. “De realisten waren niet bereid de levens van de militairen op te offeren voor een militair avontuur dat niet haalbaar was […] De idealisten redeneerden vanuit een morele politiek van rechtvaardigheid en humaniteit, stelden dat er ‘iets’ moest gebeuren […] praktische bezwaren van de militairen verwierpen ze als doelbewuste obstructie.” Artikel 2 van het EU verdrag is essentieel, maar moet vooral worden afgedwongen binnen Europa, tenzij er een vitaal belang in het geding is. Ook de Amerikaan Robert Kaplan (1952) stelt in zijn boek Het Weefgetouw Van de Tijd vragen bij de haalbaarheid van morele politiek en stuurt aan op meer realisme, ook hij refereert aan Wars of  Choice vs. Wars of Necessity, zie ook op deze site (https://vrijegedachten.eu/het-weefgetouw-van-de-tijd).

“Eerbied voor de menselijke waardigheid , vrijheid, democratie, gelijkheid, de rechtstaat en eerbiediging van de mensenrechten, waaronder de rechten van personen die tot minderheden behoren.” EU verdrag. artikel 2.

Rusland, China en India

De datum 22 februari 2022 zal op enig moment de geschiedenisboeken ingaan als de dag waarop Europa zijn naïviteit verloor en de wereldwanorde begon. Met als aanstichter Rusland, in stilte gesteund door China en een voornamelijk toekijkende Derde Wereld. India speelt een zo neutraal mogelijke rol, waarbij het vooral haar eigen behoeften zeker stelt en tegelijkertijd een tegenwicht probeert te vormen tegen China. De binnenlandse politiek van Narendra Modi baart zorgen, de rechtstaat staat sterk onder druk. Internationaal is het een ontwakende reus, die misschien nog een belangrijkere rol in de BRICS Plus zou kunnen gaan spelen.

Dat Europa en de NAVO niet altijd even consequent zijn geweest in hun (mondelinge) afspraken met Rusland is duidelijk, echter het heeft nooit enige vorm van agressie getoond jegens Rusland. Ook de langdurige verwaarlozing van legers en materieel in de Europese landen zijn in het Kremlin niet onopgemerkt gebleven, terwijl Rusland zijn defensie begroting opschroefde. Zoals voormalig Commandant der Strijdkrachten Mart de Kruif in een radio interview opmerkte: “Wij zijn geen schuld aan deze oorlog maar hebben hem wel voor een gedeelte mogelijk gemaakt. We hebben te laat ingegrepen, Poetin zag ons al zwak.” (BNR, 01-12-2022). Voor Europa zijn een antwoord op de Russische dreiging en steun aan Oekraïne de meeste urgente uitdagingen. Nog in 2004 zag Poetin geen groot gevaar in de uitbreiding van de NAVO, maar benadrukte wel dat de soevereiniteit van Rusland geëerbiedigd moest worden.

(VG: De vraag die vaak niet wordt gesteld is waarom de voormalige Warschaupact landen (1955-1991) toch zo snel mogelijk volledig onafhankelijk wilden zijn en graag bescherming zochten bij de voormalige vijand. Het verschil is een systeem van opgelegde één partij politiek die het belang van een kleine (corrupte) kliek dient met repressie òf een pluriform partij systeem, met een politiek die het belang van het grootste deel van de bevolking dient, volgens een verdrag waarmee alle landen vooraf instemden en waarbij door de jaren heen democratische partijen na verkiezingen gezamenlijk het beleid bepalen).

Toekomstperspectief en aanbevelingen

RdW is een realist en overtuigd van de noodzaak tot veel intensievere samenwerking tussen de landen in Europa. In het laatste hoofdstuk Slot: Speler of Speelbal komt hij met logische en praktische voorstellen om Europa sterker te maken, waaronder vanzelfsprekend afscheid van de morele politiek.

Van de 15 aanbevelingen wil ik er een paar uit lichten, hoewel ze niet voor elkaar onder doen.

(1) Werk aan weerbaarheid en (2) Werk aan mentaliteitsverandering

In de eerste twee aanbevelingen gaat hij in op maatschappelijke weerbaarheid. “(Deze) … wordt vergroot als mensen ervan doordrongen raken dat door de opkomst van China de wereld verandert, dat Rusland een dreiging voor onze veiligheid en welvaart vormt en dat een gezamenlijke inspanning nodig is om onze veiligheid en welvaart te beschermen. Dit vereist, naast meer kennis en discussie, ook politici, journalisten en commentatoren die weten waarover ze praten.”

(VG: De benadering en kennis van vooral TV interviewers verdient veel meer aandacht. Het niveau in sommige programma’s is  stuitend en tenenkrommend. De inhoud wordt te veel verdrongen door de waan van de dag, de focus op tegenstellingen en formats die vooral als entertainment dienen. Veel interviewers vinden zichzelf belangrijker dan de gast of het onderwerp en proberen door middel van suggestieve vraagstelling slim te lijken. Met name de NPO televisie mag zich dit aanrekenen. We hebben nog nooit zo veel kennis en kunde gehad als vandaag de dag, maar we hebben er nog nooit zo weinig mee gedaan. Voor een organisatie die uit belasting opbrengsten wordt gefinancierd is dit zorgwekkend).

(3) Richt de defensie van Europa anders in en (6) Pak de regie over de Europese defensie-industrie.

Defensie is een prioriteit. Hoe het Europese grondgebied te verdedigen en hoe de vijand af te schrikken, inclusief een antwoord op de vraag: Welke rol spelen kernwapens; Een gezamenlijke Defensie industrie is daarbij essentieel. Europa moet onafhankelijk van de VS worden. “Een oorlogseconomie is daarvoor geen oplossing. Dirigistisch optreden is dat wel. Nationale overheden zouden zelf moeten investeren in productielijnen en die gedurende langere tijd in stand houden.” Zoals RdW al aangaf in De Slag Om Europa is het beperken van te veel verschillend materieel en gezamenlijk aankoopbeleid dringend noodzakelijk, zowel voor de doelmatigheid als kostenbeperking.

(VG: Het blijft verbazingwekkend dat er nog steeds wordt gespeculeerd over de mogelijke gevolgen voor de NAVO, mocht Donald Trump in november dit jaar de presidentsverkiezingen winnen. Bij het aantreden van Joe Biden in januari 2021, hadden de Europese landen zich onmiddellijk kunnen en moeten committeren aan de 2% norm van het BBP, zoals overeen gekomen op de NAVO Summit in Wales in 2014. Soms terechte kritiek op Amerika is gratuit als je al 10 jaar niet bereid bent je aan afspraken te houden met je belangrijkste partner, terwijl de wereld in een snel tempo verandert en je daar niet naar handelt). 

(8) Versterk de politieke eenheid

En verbeter de politieke slagvaardigheid. Zorg voor een mentaliteitsverandering, werk aan weerbaarheid, dat betekent afscheid nemen van het wensdenken. Waar Europa tijdens de Covid pandemie snel tot  gezamenlijk beleid kwam, blijkt – behoudens de sancties – dit met betrekking tot steun aan Oekraïne veel moeilijker. Nationale politiek domineert, een overtuigende gezamenlijk visie en daarbij behorend beleid ontbreken na ruim 2 jaar nog steeds. Een mogelijke uitbreiding zonder het opgeven de unanimiteit maakt de Unie onbestuurbaar. Hervormen gaat voor uitbreiding.

(VG: Denk alleen maar aan het falen om de gewenste en beloofde artillerie granaten te leveren. Het betekent ook een alternatief bedenken voor unanimiteit van alle landen in de besluitvorming. Daarbij kun je denken aan een gekwalificeerde meerderheid van bijvoorbeeld twee-derde of driekwart  van de stemmen. Ook moet er een mogelijkheid komen om een land uit de Unie te zetten, als dat land zich niet aan de Criteria van Kopenhagen voor Toetreding (1993) houd. Alle landen hebben zich hier aan geconformeerd. Dat moet worden afgedwongen om te voorkomen dat de Unie van binnenuit wordt ondermijnd door politiek leiders als Viktor Orban (Hongarije), Robert Fico (Slowakije) en leiders van grote politieke partijen zoals als het Rassemblement National (Frankrijk), de AfD (Duitsland), het Vlaams Belang (België) en de PVV (Nederland). Notoire dwarsliggers die de Unie gijzelen moet de ruimte worden ontnomen.

(10) Accepteer een Europa van meerdere snelheden

RdW is een voorstander van het plan van Emmanuel Macron, wellicht de meest Europese leider van dit moment. Hij betreurt het gebrek aan chemie tussen de Duitse bondskanselier Olaf Scholz en de Franse president, die onder Angela Merkel tussen de twee Europese grootmachten nog uitstekend bleek.

Tot slot: Het Glas is Halfvol. Wat RdW in de Slag Om Europa al laat zien is dat we in Europa al veel hebben bereikt. Nu moeten de Europese leiders het momentum vasthouden een veel groter gevoel van urgentie creëren. In dit opzicht denkt RdW dat “de wal het schip keert” en dat de nieuwe realiteit wordt ingezien.

Conclusie

Geopolitiek is complex. Maar de trends zijn al vroeg zichtbaar, zoals RdW in het eerste hoofdstuk al aangeeft. “Dat voorspellen niet kan, heb ik later moeten nuanceren. Mijn geliefde metafoor werd die van het klimaat en het weer. Je weet dat als het klimaat verandert, er grote veranderingen in het weer optreden. Maar wanneer het precies droger, natter, heter of juist kouder wordt, valt niet te voorspellen. Zo is het ook met internationale betrekkingen. Je weet wat de gevolgen zijn van grote geopolitieke veranderingen, maar je kunt niet precies voorspellen wanneer en hoe bepaalde gebeurtenissen zullen plaats vinden.”

RdW slaagt er in zijn analyse uitstekend in om politieke, militaire en economische ontwikkelingen te duiden en om te zetten in heldere aanbevelingen, het is een coherent geheel wat ook de minder ingevoerde lezer veel inzicht geeft. Overtuigend zijn de 15 aanbevelingen voor de toekomst van Europa, geïnspireerd door zijn lange ervaring op het hoogste niveau, zowel nationaal als internationaal, gekoppeld aan een gedegen kennis van de geschiedenis. Dit boek trekt twijfelaars over het nut en de rol van Europa over de streep en versterkt het denken van de burger die zich dit al realiseerde.

Een regelmatig terugkerende vraag bij de wens om in actie te komen is: Kan het? En zo ja, hoe? Voorkom wensdenken, iets waar veel Nederlandse politici zich ook voor binnenlands beleid graag gebruik van maken.

Er komen veel organisaties, verdragen en begrippen voorbij. Een paar tabellen en/of overzichten hadden de inhoud van dit boek kunnen versterken. Onderstaand een 2 overzichten ter ondersteuning.

Er komen veel organisaties, verdragen en begrippen voorbij. Een paar tabellen en/of overzichten hadden de inhoud van dit boek kunnen versterken. Een algemeen overzicht van NAVO en de EU is te zien onder https://vrijegedachten.eu/category/geopolitiek/

Frans Gzella, Vrije Gedachten, Zeeland, 16 mei 2024.