Het Uur Van De Wolven

Dit boek geeft een zeldzame inkijk in de internationale politiek achter de schermen, die de grote verschillen in belangen, perspectieven en kennis toont, die de naïviteit van een groot aantal leiders weergeeft en het gebrek aan onkunde blootlegt. Feilloos geeft GdE weer hoe we ons in het Westen al in een transitie bevinden van democratie naar een autocratisch-algoritmisch bestuur. Zijn taalgebruik is een combinatie van de satirische columns van Gerrit Komrij en de ironie van Maarten van Rossem. Het ontlokt je regelmatig een glimlach, maar een enkele keer ook respect voor de onvermoeibare wereldverbeteraar, die een verschil weet te maken.    

De Verenigde Naties

In het eerste hoofdstuk, met de titel New York, september 2024 – zoals alle hoofdstukken een plaatsnaam met een maand en jaar vermelding hebben – geeft GdE een beeldend verslag van de handel en wandel tijdens VN-vergaderingen. Hij schets een beeld van de werkelijke vergadering in de bekende grote zaal met de groen marmeren wand, als ook van de willekeurig en soms chaotisch ogende activiteiten in de gangen van het glazen gebouw, die meer weg lijken te hebben van een klucht dan een belangrijke bijeenkomst om de ontwikkelingen op het wereldtoneel richting te geven. GdE beschrijft de impact van de speeches en gesprekken met de zinnen: Iets waarover ze kunnen vertellen aan hun kleinkinderen. Of – en dat is waarschijnlijker – iets dat ze morgenochtend weer vergeten zijn. Maar: Het gaat er niet om een zaal in vuur en vlam te zetten, het gaat erom het juiste signaal af te geven. Altijd volgens het volgende principe: Een paar onverwachte woorden die het verschil kunnen maken. Een paar pagina’s verder citeert hij de voormalig Russische vicepremier (2011 – 2013) en Kremlin ideoloog Vladislav Soerkov: Elke samenleving is onderhevig aan de natuurkundige wet van de entropie. Hoe stabiel die maatschappij ook is, bij afwezigheid van ingrijpen van buitenaf, zal ze uiteindelijk interne chaos veroorzaken. 

In het tweede hoofdstuk stelt GdE: Vooralsnog lijken onze democratieën solide. Maar niemand twijfelt eraan dat het ergste nog moet komen. De nieuwe Amerikaanse president loopt voorop in een kakelbonte carnavalstoet van ongeremde autocraten, techmagnaten, reactionairen en complotdenkers die popelen om de confrontatie aan te gaan. Een tijdperk in het teken van grenzeloos geweld breekt voor onze ogen aan en zoals ten tijde van Da Vinci lijken de verdedigers van de vrijheid buitengewoon slecht voorbereid op de opgave die hun wacht. In Nederland hoeven we alleen maar te kijken naar de partijleider van de liberalen, die geen afstand weet te nemen van het zojuist gevallen kabinet en haar ideeënarmoede probeert te maskeren met het eindeloos herhalen van nietszeggende slogans en tegelijkertijd mogelijk toekomstige partners weet te schofferen. Democratie is het beste wat we hebben, maar is kwetsbaar en vergt onderhoud. Verantwoordelijk en constructief gedrag is daar een wezenlijk onderdeel van, zo niet het belangrijkst. 

Van Machiavelli en Cesare de Borgia naar Mohammad bin Salman

De geschiedenis herhaalt zich, zij het telkens op een iets andere manier, maar volgens hetzelfde basisprincipe: macht in een combinatie met geweld. Verbluffend blijft het verhaal dat GdE optekent van de machtsgreep van MbS in het Ritz Carlton, een verhaal dat in het Westen nauwelijks de media heeft gehaald. Op bijna ondenkbare wijze heeft MbS in één sabelhouw de gerontocratie onderuitgehaald. En … de eerste wet van strategisch handelen is krachtdadig optredentoegepast. Behalve de absolute macht werd er an passant ook nog honderd miljard teruggehaald naar de Saoedische staatskas.  

Brexit, Cambridge Analytica en de Barack Obama Stichting

Waarschijnlijk was Cambridge Analytica het eerste schandaal dat ons heeft laten zien hoe sterk de algoritmes ons denken en handelen beïnvloeden. De technieken die het had ontwikkeld voor informatie oorlogsvoering voor het Britse leger en inlichtingendiensten in Pakistan en Colombia werden ingevoerd in Europa en de VS. Het bedrijf heeft het niet overleeft, maar zijn praktijken lijken gemeengoed geworden.  Waar de politieke machtsstrijd zich afspeelde in de reële wereld, in de publieke ruimte en in de traditionele wereld, bepaalden de gewoonten en regels van elk land de grenzen van die krachtmeting, maar zodra het openbare debat online wordt gevoerd verandert het in een genadeloze concurrentiestrijd waarbij alles is toegestaan en de enige regels die van de internetplatforms zijn.

We kunnen ons beklag doen over de teloorgang van de (politieke) beschaving, het neemt niet weg dat de gevestigde orde door gedraal en het eindeloos doorschuiven van belangrijke dossiers aan gezag heeft ingeboet. Het lijkt moeilijk om onderscheid te maken, tussen zaken die absolute prioriteit verdienen, maar complex zijn en zaken die ons algemeen welzijn dienen, ook die van minderheden. Beiden zijn belangrijk, maar op de eerste categorie worden politici als eerste afgerekend.

Die sfeer illustreert GdE fraai met de beschrijving van het inaugurele diner in Chicago van de stichting die Barack Obama heeft opgericht bij zijn vertrek uit het Witte Huis. Het gaat over leaders in de making die de stichting wil inspireren, toerusten en verbinden om de wereld te veranderen. Het is een jaar na de aardbeving die de wereldpolitiek op haar grondvesten deed schudden: De verkiezing van Donald Trump in het Witte Huis. Brexit is inmiddels een feit en Italië raakt in de ban van nationaal populistische sentimenten. Maar het lijkt geen thema. De man die tijdens een soort abstracte sessies zichzelf blijft, kapitein Rocca, antwoord op de vraag wie hij zou willen zijn: “Mijzelf”, de man die met beide voeten op de grond bleef, werd egocentrisme verweten. Het was te veel juristerij en te (veel) te weinig praktisch gericht.

Een actueel voorbeeld is de NAVO-norm om 2% van het BBP aan defensie uit te geven, in 2006 overeengekomen. In 2014 werd in Wales nog eens vastgelegd dat deze minimale 2% norm in 2024 gehaald moest zijn. Tien jaar later was dit het geval voor slechts een deel van de lidstaten, excl. ons land.
In Nederland duren de hersteloperaties in Groningen eindeloos lang en gaat een overgroot deel van de kosten op aan indirecte zaken. Ik vermoed dat GdE nauwelijks bekend is met onze toeslagenaffaire, maar het zou perfect te passen in zijn referenties naar de boeken Het Proces en Het Kasteel van Franz Kafka (1883 – 1924). 

Essentie

Dit boek gaat over een serieuze ondermijning van onze democratieën door de macht van de tech-bedrijven. Zij willen zo weinig mogelijk regels om zo veel mogelijk geld te verdienen en hebben lak aan welke vorm van ethisch of moraal besef dan ook. Ter illustratie wil ik een paar voorbeelden uit het boek aanhalen.

Sociale media hebben het mogelijk gemaakt de mobilisatie van vooroordelen een industriële dimensie te geven… Gevoelige thema’s aankaarten, onderwerpen dus die de publieke opinie verdelen; op alle fronten de meest extreme standpunten pushen en flink laten botsen; die confrontatie voor het brede publiek flink uitmeten om de sfeer steeds heter op te stoken. 

De Macht van AI is volstrekt niet democratisch en ook niet transparant. AI is meer dan artificieel: het is vorm van autoritaire intelligentie die data centraliseert en ze omzet in macht. En dat in volslagen ondoorzichtigheid en onder toezicht van een handjevol ondernemers en wetenschappers die de tijger berijden in de hoop straks niet verscheurd te worden.

Uit het boek van Tony Blair over de drie stadia die politieke leiderts meestal doorlopen. In het begin luisteren ze aandachtig, ze weten niet veel. Ze proberen te begrijpen hoe ze hun rol moeten vervullen. Na een tijdje overtuigen ze zichzelf ervan voldoende ervaring te hebben opgebouwd, genoeg weten om zich in te beelden dat ze alles doorhebben, de gevaarlijke fase van hubris. Maar weinigen bereiken het derde stadium, dat van de maturiteit, waarin je tot het inzicht komt dat jouw ervaring niet het totaal generaal van politieke kennis is, en dan begin je weer naar anderen te luisteren. De meeste leiders raken daar nooit. 

De historicus en diplomaat Henry Kissinger (1923 – 2023) was een grote uitzondering. In 2015, op 92-jarige leeftijd, nam hij tijdens een conferentie deel aan een sessie over Artificiële Intelligentie. Hij begrijpt meteen wat er op het spel staat: “Voor het eerst” constateert hij “verliest menselijke kennis haar persoonlijk karakter. Individuen worden data en het zijn data die doorslaggevend worden. Kunstmatige intelligentie is veel meer dan een eenvoudige versneller van de macht die fundamenteel verschilt van alle technologieën die de mens tot nu toe heeft uitgevonden. Ging het bij automatisering om middelen, AI draait om doelen. Artificiële Intelligentie stelt eigen doelen en ‘ontwikkelt capaciteiten die we beschouwen al het exclusieve domein van de mens: AI formuleert strategische oordelen over de toekomst’.       

Conclusie

In de politiek, vooral als het onderwerp het klimaat betreft, zegt men vaak: We gaan op hoge snelheid richting het ravijn. Maar na lezing van dit boek besef je, dat wat betreft de techbedrijven en haar algoritmes, een deel van ons al in het ravijn zit, waarbij de vraag is: Hoe komen we eruit en hoe voorkomen we dat de schade onomkeerbaar wordt. 

Dit boek werd in de belangrijkste gedrukte media besproken en de schrijver werd geïnterviewd door het tv-programma Buitenhof op 1 juni jl. (NPO 1, 12:15). Ik ben benieuwd of er in de aanloop van de verkiezingen iets van zal zijn te merken, met name bij de interviewers van politici en aan de talkshows, maar ik ben daar niet al te optimistisch over, zeker niet nu de publieke omroep een nieuw dieptepunt heeft bereikt met een programma als Goedenavond Nederland.

Op de eerste pagina haalt GdE een veelzeggende uitspraak aan van Italiaanse schrijver Curzio Malaparte (1898 – 1958): Onder de helden die Plutarchus in zijn biografieën beschrijft, kom je maar zelden keurige heren tegen (Griekse historicus en filosoof 46 – + 120).

Laat ons 80 jaar na de Tweede Wereldoorlog beseffen wat we hebben te verliezen en proberen keurige dames en heren met vakkennis en deskundigheid de gelegenheid geven ons te laten leiden. Lees dit boek en geef het door aan een vriend(in). De inhoud verdient een groot bereik.

GdE’s boek over nationaal-populistische spindoctors Les Ingënieurs du Chaos (De Ingenieurs van de Chaos) 2019 is gepubliceerd in 12 talen, waaronder in het Chinees (Taiwan) en het Braziliaans-Portugees. Helaas (nog) niet in het Nederlands, het is wellicht een interessante voorloper van dit laatste boek.

Zeeland, 22 juni 2025.