Porgy & Bess, Terneuzen 17 sept 2024
“
Rudi Vranckx:
Oorlog en problemen van onze tijd
Introductie, voor zo nodig
Rudi Vranckx (Leuven, 1959) is een Belgische historicus en journalist. Als burgerdienstplichtige begon hij bij het Centrum voor Vredesonderzoek aan de KU in Leuven. Aansluitend werd hij universitair onderzoeker, waar hij internationale conflicten vanuit een historisch oogpunt moest bestuderen. Vanuit zijn drang om ter plaatse de situatie op te nemen, kwam hij clandestien in Birma en Laos terecht, zijn eerste artikel verscheen voor Knack. In 1988 begon zijn werk voor de BRT. Zijn eerste reportage was De Val van Ceauşescu, daarna volgden de Golfoorlog, de Joegoslavische oorlogen en de grote conflicten in het Midden Oosten. In 2010 maakte hij een 7-delige serie voor de VRT naar aanleiding van de 50e verjaardag van de onafhankelijkheid van Congo. Tijdens de opstand tegen Moebarak bleef hij als een van de laatste Europese journalisten in Egypte, en werd zo ook een vertrouwd gezicht voor de Nederlandse tv kijker van het NOS Journaal. Er volgt een lange lijst van landen en conflict gebieden, voornamelijk in Noord Afrika en het Midden Oosten, met uitzondering van zijn vierdelige reportageserie Het Verdriet Van Europa voor Canvas. Daarvoor reisde hij door de hardst getroffen landen door de financiële crisis IJsland, Ierland, Portugal, Spanje, Italië en Griekenland. Hij ontving diverse onderscheidingen in Nederland en België en heeft zich actief ingezet voor kleine projecten en een enkele keer om personen te steunen. Van zijn hand verschenen inmiddels 15 boeken, de laatste in 2022 Rudi Vranckx In Oekraïne, Dreigt De Derde Wereldoorlog?
Presentatie
Op het grote scherm van het podium van Porgy & Bess, de bekende data boomstructuur op een pc- scherm waaronder de USB stick icoontjes zichtbaar worden van filmpjes, met titels die verwijzen naar de conflictgebieden waarover het vanavond zal gaan. Vooral de Gaza strook en Afghanistan. De eerste vooral door de morbide actualiteit, de laatste ter illustratie van wat blijft als we wegkijken. Ook een icoontje met een Oekraïne filmpje.
Rudi Vranckx begint met een citaat van de Italiaanse intellectueel Antonio Gramsci (1891-1937).
Het is verbijsterend om dit na zo veel tijd terug te horen en te bemerken hoe actueel de uitspraak weer is.
“De oude wereld is stervend en de nieuwe wereld vecht om geboren te worden: het is nu het tijdperk van de monsters”.
We leefden in het Westen in een ongekend lange periode van vrede, met uitzondering van de Joegoslavië oorlog. Tachtig jaar later hebben we een enorm veel kennis vergaard, maar het lijkt alsof we er nauwelijks iets mee doen, we zijn in onze politieke naïviteit in slaap gesust en verblind door de steeds maar toenemende welvaart.
Wat volgt is zijn speech die hij heeft voorbereid voor de opening van Academisch Jaar aan de Vrije Universiteit Brussel, voor vrijdag 20 september 2024, die wij met toestemming volledig hebben overgenomen, opdat zijn woorden breed gedeeld worden.
Wat is een vrije geest nog waard?
“Op 13 oktober werd Issam Abdallah gedood. In het zuiden van Libanon terwijl hij samen met collega’s de vijandelijkheden filmde. Gedood door twee granaten van een Israëlische tank. Nochtans hadden ze duidelijk een persvest aan. Issam was niet alleen een fijne collega, een lieve kerel en een vriend. Enkel maanden eerder beleefden we nog een fantastisch etentje in Beiroet. Ik koester de herinnering en huiver tegelijk over de tijd waarin we zijn beland.
Een week later kreeg ik ‘s nachts een whatsappfilmpje van Fady, mijn tolk in Gaza. Waar is t licht? schreeuwde Fady in de duisternis. Een raket had zijn buurt getroffen in Gaza en wit van het stof, en in de duisternis huilde hij als een spook. Hij zocht zijn kinderen in het puin.
In Gaza zelf zijn intussen meer dan 110 journalisten gedood, meer dan ooit tevoren in zo’n korte tijd in de geschiedenis. Meer dan 500 medische hulpverleners zijn gedood. Alweer een triest record. Elke school die gebombardeerd wordt, elke raid in een ziekenhuis, elke vernedering, elke foltering… ze gebeuren elke dag in Gaza, is een schep aarde op het graf van het internationaal recht, een doodschop op onze eigen menselijkheid……
Waar was de vrije geest op 7 oktober toen Hamas meer dan 1.000 Israeli’s vermoordde, hoor ik u vragen. Terecht, waar was de menselijkheid toen?
Ik had nooit gedacht in deze wereld terecht te komen met twee grote oorlogen, of moet ik zeggen slachtpartijen. In Oekraïne en Palestijns gebied. En vergeet Soedan niet, waar 2,5 miljoen mensen dreigen om te komen. Intussen dobbert de internationale politiek stuurloos rond in beschaamd wegkijken, hypocrisie en dubbele moraal. Een dode Gazaan of Soedanees is duidelijk niet evenveel waard als wij.
Maar wat is een vrije geest?
Ni maitre, ni dieu,…
Ni pouvoir, ni ideologie, ni ignorance
Niet schatplichtig aan religie, ideologie, aan macht, en ik wil daar graag aan toevoegen:
niet geketend door onwetendheid.
Een vrije geest wil zich laten leiden door waarheid. Maar in de huidige wereld wordt zelfs de zoektocht naar waarheid verdacht gemaakt en beschimpt. In onze wereld wordt die zoektocht vervangen door een algoritme. Door een oekaze van Elon Musk op X, twitter. De techmagnaat die macht concentreert buiten elke vorm van controle. Die de vrije geest versmacht.
Maar waar is de vrije geest bij ons gebleven?
Hoe kun je onverschillig blijven bij het lijden in Gaza of Soedan: ‘het is te moeilijk, ik weet er niet genoeg van af’, klinkt het soms. In deze tijd is er zoveel mogelijkheid om te proberen begrijpen, te leren. En geloof me, het leed van mensen is echt niet zo moeilijk om te begrijpen. Wat is het verschil met die andere duistere tijd….’wir haben es nicht gewusst’ was toen het excuus.
Waar zijn de kunstenaars, de muzikanten, de schrijvers, de intellectuelen? Wie heeft er schrik om gecanceld te worden in Hollywood, om muziekdeals te mislopen, om niet meer te mogen tentoonstellen in galerijen? Wie in de academische wereld vreest voor zijn internationale onderzoekscontracten? Wie van ons huivert bij het idee om een emmer bagger via twitter over zich te krijgen of volgers te verliezen op sociale media. Kunnen ‘likes’ en ‘clicks’ de vrije geest dan vervangen? In deze tijd zijn we begaan met het hoogste eigen individuele belang, de meest persoonlijke expressie en identiteit. Terecht, maar laat ons niet blind worden voor de ander. Laat dit vooral geen cultuur van lafheid worden in een mooie verpakking gestoken.
Toch is er hoop. Wie heeft zich laten horen tegen misbruik door het grootkapitaal meer dan 10 jaar geleden, wie schaarde zich achter ‘indignez-vous.? Wie kwam vijf jaar geleden op straat en trachtte ons een geweten te schoppen over het klimaat, over de toekomst van onze planeet? En wie voerde actie op de universiteiten tegen het leed in Gaza en de bezetting van de Palestijnen? Telkens een nieuwe generatie jongeren. Jullie dus. Studenten die nog een moreel kompas ontwikkelen met zicht op de toekomst, terwijl wij de ouderen soms verlamd worden door pragmatisme, de angst om te verliezen wat wij hebben.
Daarom ben ik dan ook vereerd dat ik hier in alle vrijheid mag spreken. Laat een motto ons leiden. Ik heb de inspiratie opgedaan bij Caroline Pauwels, die er jammer genoeg niet meer is.
TRUTH AGAINST POWER…. Waarheid tegen de macht.
Rudi Vrancxk kijkt bedrukt. Als je zijn ervaringen en verhalen hoort, uit de conflict gebieden die hij al 35 jaar bereist, en van de mensen die direct worden getroffen, is dat zeer te begrijpen. Een journalist moet afstand kunnen nemen en een neutrale positie innemen, maar dat wil niet zeggen dat hij ongevoelig is. Dit geld zeker niet voor een journalist die de conflict- of oorlogsjournalistiek als zijn roeping ziet. Niet alleen stelt hij de mens centraal, hij heeft oog voor diens achtergrond en omstandigheden. Hij gaat het gesprek aan om te leren en te begrijpen en vertaalt de gebeurtenissen in de recente geschiedenis naar de onmiddellijke impact die het voor de getroffen mensen heeft.
Rudi Vrankx kent de geschiedenis, de historische feiten, en dat klinkt door in zijn analyses. Maar hij weigert deze als excuus te zien om te rechtvaardigen wat er gebeurt. Want er zijn veel verschillende data en jaartallen waar partijen een claim op denken te kunnen leggen, maar wat zou dan de juiste zijn. Deze politiek geïnspireerde claims belemmeren het zicht op een oplossing en hebben geen oog voor het leed van gewone mensen, die slachtoffers kent aan beide zijden in een conflict.
Zowel economische en politieke belangen spelen een grote rol in de oorlogen, waaraan de belangen van de gewone burgers ondergeschikt lijken te zijn. Zij zijn een speelbal van machthebbers in het ondoorzichtige spel van de geopolitiek.
Er zijn partijen die druk uit kunnen oefenen door de machtspositie die zij hebben, zoals Amerika probeert in het Gaza Israël conflict, maar die invloed is niet alles bepalend. De suggestie van één van de vragenstellers, dat Amerika zijn hulp volledig zou moeten stop zetten zou kunnen werken, maar gaat voorbij aan de invloed van een machtige lobby in de VS. Biden/Harris kunnen daar niet omheen. De impact van het alternatief Trump behoeft geen nadere toelichting, hier is geen sprake van een keus.
Hoewel neutraliteit belangrijk is en het perspectief van beide partijen moet worden gekend, maakt hij een uitzondering voor de Rusland – Oekraïne oorlog. Er is geen enkele rechtvaardiging voor het ongekende geweld tegen de burgers van Oekraïne en de vernietiging van hun land. Het mag vreemd klinken, maar een vergelijk met de inval van Duitsland in Polen in 1939 lijkt gepast, beiden ontberen elke vorm van legitimiteit.
Asiel
In steeds meer landen wordt dit als een groot probleem gezien, de grenzen moeten dicht. De asielzoeker wordt in belangrijke mate gebruikt als bliksemafleider voor grotere uitdagingen. Een gesprek over de oorzaken en ideeën om de aantallen te bespreken vindt nauwelijks plaats. Maar het besef ontbreekt dat je met een groot hek om je land(en) er niet bent.
Als voorbeeld haalt hij Soedan aan. Daar zijn 2,5 miljoen mensen op de vlucht, voor een moorddadig regime dat wordt gesteund door de Verenigde Arabische Emiraten. En dan hebben we het nog niet eens over de gevolgen van klimaatverandering. Wat zou u doen om te overleven?
Is er een oplossing?
Een van de vragenstellers kwam met de “one million dollar question”: Wat is volgens u de oplossing? Een zucht volgt… De wereld is complex, met tal van belanghebbenden. Rudi Vranckx heeft tal van vredes conferenties bijgewoond. Als gevolg kan hij het woord “Peace” bijna niet meer aanhoren. Een gratuite woord in hypocriete onderhandelingsprocessen.
De 35 jaar dat hij met het conflicten en oorlogen is begaan hebben hem geleerd dat de oplossing niet uit de loop van een geweer komt. De geweldsspiraal moet worden onderbroken, om te beginnen met bestanden. De veranderingen moeten komen van de lokale bevolking, Een proces van de lange adem, zo maar tien jaar en meer.
Het is wrang dat het nieuw aangetreden kabinet in Nederland de ontwikkelingshulp stop wil zetten, terwijl de Russen en Chinezen hun invloedsfeer uitbreiden. De eerste door krijgsheren te steunen in landen rijk aan delfstoffen, zoals uranium in Mali. De tweede door het opzetten van (te grote) infrastructurele projecten, met financiële voorwaarden, die verstikkend blijken, zodra het land niet meer aan zijn verplichtingen kan voldoen. Beiden zijn vormen van neokolonialisme.
Sprekende voorbeelden komen uit Afghanistan. De Westerse alliantie had vrouwen weer een waardige plaats in de samenleving gegeven en toegang tot onderwijs. Dit is in korte tijd volledig tenietgedaan, het is nog erger geworden als voor de machtsovername door de Taliban. Zij mogen buitenshuis zelfs niet meer spreken. De economie is geïmplodeerd, de werkeloosheid groot, cijfers over de laatste jaren ontbreken. De grootste economische activiteit in het openbaar lijkt de vlooienmarkt.
Een vader verkoopt zijn dochter aan een oom die kinderloos is. Voor een bedrag van € 500,00 krijgt zij andere ouders en heeft de vader geld om eten en hout te kopen om een poosje voort te kunnen, maar er komt onvermijdelijk een moment waarop hij geen geld meer heeft. Een andere vader heeft een schuld van € 1.500,00 en heeft zijn werk verloren. De schuldenaar koopt zijn dochter voor € 500,00 extra. Zijn dochter is boos. Maar het beetje geld dat overblijft geeft hem de mogelijkheid om zijn vrouw en andere kinderen van eten te voorzien en tegen de kou te beschermen. Vaders zijn genoodzaakt alles te verkopen om te overleven. In de meest schrijnende gevallen is dat zelfs hun eigen dochter.
Komt er een derde wereldoorlog
Het is een angst die een aantal mensen bezig houdt, maar waarschijnlijker is dat grotere oorlogen een regionaal karakter zullen hebben. Tegelijkertijd kun je afvragen of er al niet een wereldoorlog gaande is. We moeten af van het idee dat oorlog alleen wordt gevoerd met conventionele wapens, ondanks de verschrikkingen die ons vrijwel dagelijks bereiken vanuit Oekraïne en Gaza, die ons weer doen denken aan De Tweede Wereld Oorlog. In de cyberwereld vinden dagelijks aanvallen plaats, autoritaire regimes proberen via diverse (criminele) organisaties democratieën te ondermijnen, bedrijven worden met hacks aangevallen en de oude spion is vervangen door groepen gespecialiseerd in cyberactiviteiten. Sabotage en moord op politieke tegenstanders zijn geen uitzondering meer. Rusland, China en Noord Korea worden regelmatig betrapt op ondermijnende activiteiten, diefstal van bedrijfsgeheimen en hacks in overheidsorganen.
Ruim na 22:30 uur wordt de avond afgesloten. Terwijl ik naar huis rij komt op de radio het nieuws door van de ontploffende piepers in Libanon waarbij zeker 2.750 mensen zijn gewond, waarvan 400 zwaar gewond en 9 mensen zijn gedood, voornamelijk Hezbollah strijders. Een dag later volgde eenzelfde actie met walkietalkies, weer is sprake van duizenden gewonden en een aantal doden. Alom wordt de Mossad als dader van de acties gezien. Nog een dag later worden door Israël zware bombardementen uitgevoerd op Zuid Libanon en de hoofdstad Beirut. De geweldspiraal kent nog steeds maar één weg: omhoog.
De ervaringen en verhalen van Rudi Vranckx verdienen een groot publiek, om kennis en begrip te verwerven over complexe zaken en de gewone burger een gezicht te geven.
Onderstaand het laatste boek van Rudi Vranckx, zijn één na laatste boek Mijn Kleine Oorlog, komt in november in een herziene hard cover versie uit.
Stichting
Prometheus
Porgy & Bess, bied een podium voor
lezingen en interviews met schrijvers, zowel fictie als non-fictie, die worden
georganiseerd door de Stichting Prometheus in Terneuzen. De activiteiten worden
opvallend goed bezocht, de avond was uitverkocht en ook de volgende activiteit
op dinsdag 8 oktober a.s. met Charles Groenhuijsen is al uitverkocht. Op do 21
november volgt Adriaan van Dis. Veranderingen zijn op komst in samenwerking met
De PIT Terneuzen. Eind oktober hebben wij een gesprek met Marc Alliet, om de
meer te vernemen over (integratie-) plannen.
Frans Gzella, 22 september 2024