Arend Jan Boekestijn tijdens zijn presentatie in de Zeeuwse Bibliotheek in Middelburg Fotograaf: Onbekend
Arend Jan Boekestijn: 80 Jaar Vrede
Afgelopen zaterdagmiddag gaf Arend Jan Boekestijn een lezing over 80 jaar vrede, in het goed gevulde Betje Wolff Auditorium, van de ZB Bibliotheek van Zeeland in Middelburg. De lezing bestond uit drie delen, waarbij het accent lag op de toekomst en AJB er uitstekend in slaagde een aantal scenario’s te schetsen waarin de uitdagingen die Europa te wachten staan compact en helder werden gepresenteerd. Geen vrolijk verhaal, maar vooral realistisch, in een tijd waarin populisten ons een vals wereldbeeld voor houden en een imaginaire vijand presenteren, die afleid van wat er echt op het spel staat.
Vooraf schetste AJB de belangrijkste voorwaarden voor Vrede, ogenschijnlijk vanzelfsprekende zaken, waarvan we inmiddels moeten vaststellen dat deze in steeds meer Westerse landen onder druk staan. Vrede vereist weerbaarheid, essentiële waarden zoals democratie, rechtstaat en mensenrechten en natuurlijk welvaart.
De Slag Om De Schelde
Een van de minder bekende acties die een grote invloed op de bevrijding van Nederland heeft gehad, was de Slag om de Schelde. Met uitgebreide overzichts- en detailkaarten en foto’s ter illustratie vertelt AJB het verhaal en de moeilijke keuzes die gemaakt moesten worden door de Geallieerden. Ook de noodzakelijk keuze waarbij toch burgerslachtoffers zouden vallen om te voorkomen dat de verliezen aan de zijde van de Geallieerden (Amerikanen, Britten, Canadezen en Polen) te hoog opliepen. Duitsland was nog ver weg, manschappen moesten waar mogelijk worden gespaard om het einddoel, de overwinning op Nazi-Duitsland te behalen. Het totaal aantal slachtoffers, Burgers 2.283, Geallieerden 3.231 en Duitsers 4.250 (+) bedroeg ten minste 9.764 mensenlevens! De weerbaarheid van Amerikanen en de Britten en de waarden waar zij voor stonden hebben ons gered. De daarop volgende markteconomie heeft deze geborgd.
De Nieuwe Wereldorde 1945
Er ontstaat een nieuwe wereldorde waarbij de eerder genoemde weerbaarheid, waarden en behorende instituten de kern zijn geweest van wat we tot voor kort hebben bereikt. De weerbaarheid (Pax Americana), waarden (VN, IMF en Wereldbank) en de grote economische groei, dankzij de EU en GATT hebben voor een grote toename van de welvaart en een lange periode van Vrede in Europa gezorgd. De opkomende mogendheden China en India waren nog klein. In 1989 valt de Muur en lijkt het Westen de Koude Oorlog te hebben gewonnen. Maar onze defensie uitgaven werden steeds kleiner, de VS paste wel op de winkel, het Westen domineerde de instituties en zette de toon op het gebied van waarden terwijl de welvaart almaar steeg door de liberalisering in de EU, de Wereldhandelsorganisatie en de globalisering. Maar Europa raakt met betrekking tot weerbaarheid verder op achterstand terwijl de opkomende mogendheden onze waarden niet steunen.
AJB laat aansluitend een mogelijke economische ranking zien uit een rapport van PWC uit 2017 (Feb) The Long View | How will the global economic order change by 2050?
Chaos, Wie gaat er winnen? 2022 – ?
De (economische) strijd gaat tussen de VS, China, India en de EU, de vier grootste machtsblokken, waarbij de EU en de VS hun economische macht zullen zien afnemen, een proces dat al een aantal jaren gaande is (VG: In 2008 verscheen van Fareed Zakaria, De Wereld Na Amerika, waarin hij voorspelde dat Amerika per jaar 2% van zijn macht zou inleveren, dat zou betekenen dat het inmiddels ruim 25% van die macht heeft ingeleverd. China had destijds een milde vorm van communisme, onder leiding van haar huidige leider Xi Jinping is het land terug gekeerd naar een zeer autoritair bewind). De opkomende markten maken een inhaalslag, onder de juiste omstandigheden zou dat voor allen winst kunnen zijn. Maar een combinatie van demografische omstandigheden, natuurlijke grondstoffen en het ontbreken van waarden die het Westen lang als vanzelfsprekend achtten, vormen een toenemende bedreiging van onze welvaart. Deze dreiging komt niet alleen van buiten, maar vindt ook plaats van binnenuit. De Amerikaanse presidentsverkiezingen van 5 november as. zullen een eerste belangrijke indicator zijn.
Het overzicht waarmee AJB zijn plus en min punten van de belangrijkste machtsblokken samenvat laat ons zien wat de uitgangspunten zijn op basis van de door hem eerder aangegeven kernwaarden. Op basis van de huidige stand van zaken op het gebied van Politiek, Instituties, Technologie, Demografie, Duurzame Energie, Fossiele Energie, Zeldzame Grondstoffen, Covid (pandemische bestendigheid) en militaire macht worden per item waarden toegekend tussen maximaal – – en + +. Persoonlijk zou ik daar graag Onderwijs aan willen toevoegen. De VS hebben (nog) steeds de beste uitgangspositie, maar voor hoe lang? Europa is nog tweede maar raakt steeds verder achter op de VS en lijkt geen antwoord te vinden op de meest urgente uitdagingen zoals de oorlog in Oekraïne en de aantasting van haar instituties van binnenuit. Op de grote uitdagingen zoals Vergrijzing, Energie Import (62%), relatief grote afhankelijkheid van China (import 20%, Export 9%), een zwakke defensie en een gemeenschappelijke markt die niet af is, vragen nog steeds om een gemeenschappelijk en daadkrachtig antwoord.
AJB geeft de zaal serieuze stof tot nadenken. Er moet een veel breder besef ontstaan dat vrijheid een prijs heeft, dat democratie onderhoud vergt en het huidige welvaartsniveau niet vanzelfsprekend is. De uitdagingen van deze tijd vragen om samenwerking en actie, versterking van het onderwijs en respect voor de wetenschap. Het vergt een bijdrage en realistisch denken van burgers, dan zijn er kansen. En… “Woorden zonder macht is slechts holle retoriek.”
Tijdens zijn introductie refereert AJB een paar keer aan het boek van Daron Acemoglu en James Robinson Waarom Sommige Landen Rijk Zijn En Andere Arm. Twee van de drie Nobelprijswinnaars economie van dit jaar, samen met Simon Johnson Voor studies naar hoe instellingen worden gevormd en welvaart beïnvloeden. Hoewel het boek al in 2012 uitkwam beveelt hij het nog van harte aan. Daarmee bevindt hij zich in goed gezelschap, want hetzelfde deed Arnoud Boot, econoom en hoogleraar ondernemingsfinanciering en financiële markten aan de Universiteit van Amsterdam.
Het zal geen toeval zijn, dat Rob de Wijk, mede-podcastmaker van AJB Nieuws en Politiek (BNR) de dag vooraf voor zijn wekelijkse column in Trouw als onderwerp had: Fixatie op “migratie” schaadt Europa. De laatste zin was: “Eerst liep door gebrekkig beleid het migratievraagstuk uit de hand, nu dreigt hetzelfde met de problemen voor onze welvaart en veiligheid”.
AJB maakt nog een interessante opmerking. De deur van zijn werkkamer, komt uit tegenover de bibliotheek. Soms, als hij op een zondagavond laat zijn werkkamer verlaat, zitten er veel studenten in deze bibliotheek, veelal van Aziatische afkomst. Ik moest onmiddellijk denken aan Het VPRO programma Tegenlicht van 17 november 2002 (!). In deel 2 van 3 van De Wankelende Reus, wordt de Indiase president directeur van een groot call center gevolgd en geïnterviewd, Vikram Talwar. Zijn mensen bellen klanten voor internationale bedrijven in het Westen, 7 x 24 uur, in de taal van het land van de klant, eventueel met het bijbehorende lokaal accent. Halverwege het interview zegt hij: “Kent u Buddenbrooks van Thomas Mann? Daar verdient de eerste generatie geld. De tweede generatie heeft het. Die wil niet meer geld maar macht. De tweede generatie heeft dus macht en geld. De derde generatie wil dat niet. Die richt zich op kunst. Dan verdwijnt het geld en dan moeten ze opnieuw beginnen. Landen zijn soms net zo. In de eerste fase heb je honger, je moet dus economisch sterk worden. Als de economie eenmaal sterk is, wil je macht. Macht betekent economische macht. Een beetje zoals China nu doet. En als je geld en macht hebt ga je een beetje op Europa lijken. Dan word je een museum. De honger is weg. Maar dat is wel een probleem. Hoe zorg je dat jongeren aan hun land bouwen.
Frans Gzella, 30 oktober 2024.